ประวัติและปฏิปทา
หลวงปู่สังวาลย์ ธมฺมสาโร
วัดป่าเขามโนราห์
อ.ห้วยคต จ.อุทัยธานี
หลวงปู่สังวาลย์ ธมฺมสาโร ท่านเป็นหลานแท้ๆ ของหลวงปู่ขาว อนาลโย และเป็นลูกศิษย์ เคยธุดงค์กับพระเกจิสุปฏิปันโนมากมาย อาทิ หลวงปู่มั่น ภูริทัตโต , หลวงปู่เสาร์ กนฺตสีโล , หลวงปู่ขาว อนาลโย , หลวงปู่ชา สุภทฺโท , หลวงปู่เกษม เขมโก, หลวงปู่บุดดา ถาวโร, หลวงปู่ดุลย์ อตุโล, หลวงปู่เทสก์ เทสรํสี , หลวงตามหาบัว ญาณสมฺปนฺโน เป็นต้น
หลวงปู่สังวาลย์ ธมฺมสาโร เกิดวันพุธที่ ๑๕ ธันวาคม พ.ศ.๒๔๗๓ ปีระกา บวชเณร ขณะอายุ ๑๒ ปี ลาสิกขา ขณะอายุ ๒๑ ปี เพื่อไปช่วยบิดาทำนา
แล้วกลับมาอุปสมบทอีกครั้ง เมื่ออายุ ๒๙ ปี กับหลวงปู่คำดี ปภาโส ที่วัดถ้ำผาปู่ บ้านนาอ้อ อ.เมือง จ.เลย แล้วไปจำพรรษาอยู่กับหลวงปู่ขาว อนาลโย ที่วัดถ้ำกลองเพล จ.อุดรธานี
หลวงปู่สังวาลย์ ธมฺมสาโร ท่านธุดงค์ในป่าลึก ทั้งเหนือ อีสาน บางก็เดินธุดงค์องค์เดียวเป็นเวลาหลายปี ยกเว้นตอนเข้าพรรษาเท่านั้นที่จำเป็นต้องอยู่จำพรรษาที่วัด ก็จะเป็นวัดร้างในป่าเสียส่วนมาก หลวงปู่สังวาลย์ ท่านเป็นลูกศิษย์ ที่ร่วมคณะเดินธุดงค์กับหลวงปู่มั่น ภูริทัตโต และท่านเป็นสหายธรรมกับหลวงตามหาบัว สมัยอยู่กับหลวงปู่เทสก์ เทสรังสี หลวงปู่สังวาลย์ เล่าว่า..
ปู่เคยไปธุดงค์ที่ทุ่งแสลงหลวง (ตอนนั้นอายุ ๕๓ ปี) และมีเณร (อายุ ๑๕ปี ) ตามไปด้วยหนึ่งองค์ ระหว่างทางปู่ได้ไปเยียบกับระเบิดเข้า เณรได้เข้ามากอดขาหลวงปู่ แต่ปู่บอกให้เณรออกไป เดี๋ยวตายทั้งคู่ ถ้าปู่เป็นอะไร เณรจะได้ไปบอกคนมาช่วย ขณะจะถอนเท้าออกจากกับระเบิดท่านบอกให้เณรหนีไปไกลๆ ก่อน
เมื่อท่านยกเท้าขึ้นก็เกิดระเบิดตูมสนั่น ตัวท่านลอยไปตกในหลุมหลาวที่ทำจากไม้ไผ่หลาวปลายแหลม (ไม้เสียบแหลมๆ ของพวกผู้ก่อการร้าย) แต่หลาวไม่สามารถแทงทะลุตัวท่านได้ ท่านก็นอนค้างอยู่นั้น แต่ท่านก็ขาหักแขนหัก และมีบาดแผลใหญ่ถูกกระเบิดเป็นรูใหญ่ ตรงช่วงต้นขาซ้าย หลังจากนั้นเณรก็เขามาช่วยปู่เอาจีวรพันขาปู่ เพราะเลือดไหลไม่หยุด จึงเอายาฉุนยัดไว้ที่รูแผล รูขนาดลูกปิงปองเลย ปู่เปิดให้ดูรอยบาดแผลใหญ่มาก ท่านบอกให้เณรเดินไปตามลำธารน้ำแล้วจะไม่หลงป่า เมื่อพบชาวบ้านให้แจ้งคนมาช่วย ส่วนตัวท่านก็นอนอยู่ที่นั้นขยับกายไปไหนไม่ได้ นอนอยู่ ๓ วัน แมลงวันมาเกาะขณะที่ท่านสลบไป รู้สึกตัวขึ้นมาก็เห็นหนอนไชแผลเต็มไปหมด เลือดไหลจนซีดหมดทั้งตัว ปู่บอกจะตายก็ตาย ชีวิตนี้ไม่เอา ไม่ยึดติดอะไรแล้ว กว่าเณรจะเดินตามลำธาร ไปพบชาวบ้านใช้เวลา ถึง ๓ วัน ๒ คืน แล้วทหารเสนารักษ์ก็มาช่วยรักษาพาท่านไปโรงพยาบาลในที่สุด
ต่อมา จากแรงระเบิดจึงทำให้ร่างกายของปู่บอบช้ำมาก โดยเฉพาะการทำงานของหัวใจไม่ดี ปู่พูดตามภาษาปู่ว่า “หัวใจมันร้าว” คือ หลังจากนั้นประมาณ ๒-๓ เดือน หลวงปู่เป็นลมและหัวใจของปู่ก็หยุดเต้นไป อาการดังกล่าวเป็นด้วยกัน ๓ ครั้ง ครั้งแรก ๓ วัน ๕ วัน ห่างกัน ๓ เดือน ครั้งสุดท้าย ๖ วัน จนคณะแพทย์ศิริราชลงความเห็นว่าท่านไม่ฟื้นแล้วทางวัดได้จัดทำพิธีศพ ซึ่งได้พระราชทานเพลิงศพ วันที่ ๗ จะทำฌาปนกิจ ม.ร.ว. คึกฤทธ์ ปราโมทย์ เป็นนายกรัฐมนตรีในขณะนั้น ได้มาเป็นองค์ประธาน มีคนมาร่วมงานหลายพันคน มีรถมาจอดมากกว่า ๔๐๐ คันในสมัยนั้น แต่ปรากฏว่า ท่านกลับฟื้นขึ้นมา อาจารย์ไมตรี ถามท่านว่าทำไมเขาไม่ฉีดฟอร์มาลีน ปู่บอกหลวงปู่เทสก์ เทสรังสี สั่งไม่ให้ฉีดศพของหลวงปู่สังวาลย์ ท่านว่าเพราะร่างเขาไม่เน่าหรอก
ปฏิปทาท่านชอบธุดงค์ และอยู่ในป่าเสมอตั้งแต่ออกบวช พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เคยเสด็จพระราชดำเนินเยือนภาคอีสานและเข้านมัสการ หลวงปู่สังวาล ย์ ธมฺมสาโร และกล่าวชื่นชมหลวงปู่ ได้ให้สมญานามปู่สังวาลย์ว่า “ช้างเผือก” เพราะท่านชอบอยู่ในป่า หลวงตามหาบัวท่านชื่นชมหลวงปู่สังวาลย์ ก็ชอบเรียกหลวงปู่ว่า “เสือป่า” เพราะมีอัธยาศัยชอบธุดงค์อยู่ในป่าลึก ปู่บอกว่า บางครั้งช่วงอยู่ป่าเป็นเวลาหลายปี ปู่ฉันท์ผัก ใบไม้ สมุนไพรต้ม ไม่ได้ฉันท์ข้าวเลย (ยกเว้นตอนเข้าพรรษาเท่านั้น) หมายถึงปู่จะอยู่ในป่าลึกตลอด ไม่ได้ออกมาพบชาวบ้าน จึงไม่ได้บิณฑบาตกับใคร ท่านไม่ยึดติดในลาภยศสรรเสริญ ไม่ยึดติดวัตถุ ไม่หลงติดความสุข ความสะดวกสบาย
ปัจจุบัน หลวงปู่สังวาลย์ ธมฺมสาโร อายุวัฒนมงคลครบ ๙๐ ปี ๗๐ (พ.ศ.๒๕๖๓) ท่านจำพรรษาที่ วัดป่าเขามโนราห์ ชายป่าห้วยขาแข้ง จังหวัดอุทัยธานี ซึ่งเป็นวัดร้าง ลักษณะเหมือนบ้านของชาวบ้านธรรมดา เป็นเรือนไม้สองชั้น ไม่มีน้ำ ไม่มีไฟฟ้า ช่วงนี้ท่านก็สลับออกธุดงค์เข้าไปในป่าลึก เข้าธุดงค์ประมาณ ๑-๒ เดือน เพื่อฝึกพระใหม่ที่ตามมาธุดงค์
